De zorgsector is met 1,2 miljoen arbeidskrachten de grootste werkgever van nederland. Juist in deze sector zal in de nabije toekomst een tekort aan personeel ontstaan. Zorg is van groot belang voor ons nationaal welzijn. toegankelijke, betaalbare zorg van goede kwaliteit draagt bij aan de kwaliteit van de samenleving. De zorg in nederland is goed, ook in vergelijking met andere landen. maar is dit houdbaar? Kunnen we de zorgvraag voor onze zieken, gehandicapten en ouderen ook in de toekomst aan? En wat zijn de trends in de arbeidsmarkt voor zorg en welzijn?
De zorgkosten stijgen de laatste jaren sneller dan de economie groeit. En die trend zet door. We worden alsmaar ouder en ouderdom komt met gebreken. Gelukkig is daar tegenwoordig veel aan te doen, maar al die maatregelen kosten wel geld. Door deze vergrijzing en de daarmee gepaard gaande toename van het aantal chronisch zieken neemt de vraag naar zorg de komen de jaren alleen nog maar toe. Met nieuwe technologische ontwikkelingen kunnen patiënten nog beter geholpen worden, maar ook daarmee stijgen de zorgvraag en de zorguitgaven. We staan dan ook voor de maatschappelijke opgave: hoe houden we de zorg haalbaar en betaalbaar?
Voldoende mensen
Betaalbaar: dat is een kwestie van geld en keuzes. Maar al is er nog zoveel geld beschikbaar, als we de mensen niet hebben om de zorg te leveren komen we er nog niet. Het is dan ook de vraag of er in 2025 nog voldoende mensen te vinden zijn die in desector kunnen werken. Of er genoeg mensen zijn hangt voor een groot deel af van het functioneren van de arbeidsmarkt. We moeten ervoor zorgen dat er voldoende en goed opgeleid personeel beschikbaar is en dat zorgverleners op de juiste plek worden ingezet. Maar het is niet alleen een kwestie van arbeidsmarktbeleid. Al zou straks iedere schoolverlater kiezen voor een loopbaan in de zorg dan is dat, bij gelijkblijvend beleid, nog steeds onvoldoende om in de vraag te kunnen voorzien. Er ligt dus ook een maatschappelijke opgave om de zorg anders, beter en toekomstbestendig te organiseren. Zowel in de curatieve zorg als in de langdurige zorg moet het beleid gericht zijn op maximale aandacht en kwaliteit voor de patiënt tegen een betaalbare premie door een efficiënte organisatie van de zorg.
Drie trends
Het Zorginnovatieplatform noemt in haar advies Zorg voor mensen, mensen voor de zorg drie trends die ons dwingen om over de personele invulling na de denken en naar oplossingen te zoeken: de toenemende zorgvraag, het schaarser wordende arbeidsaanbod en een steeds gevarieerder wordend arbeidsaanbod
De eerste trend, de toenemende zorgvraag, wordt voor een deel veroorzaakt door een vergrijzend Nederland. De babyboomgeneratie gaat nu met pensioen. Op dit moment is vijftien procent van de bevolking 65-plusser;dat aandeel groeit naar 22 procent in 2025. In hun laatste levensjaar hebben mensen over het algemeen de meeste zorg nodig. Dus met een groter aandeel ouderen op de totale bevolking neemt de hoeveelheid gevraagde zorg toe. Daarnaast speelt de langere levensverwachting een rol. Door de voortschrijdende medische kennis kunnen ziekten steeds vaker met goed resultaat behandeld worden. De genezing van kanker is bijvoorbeeld enorm toegenomen, maar helaas komt de ziekte na jaren toch vaak terug. Zo zijn er meer complexe aandoeningen waar mensen vroeger aan stierven, die nu veel beter te behandelen zijn, maar dat vereist vaak ook meer zorg. Ten slotte stimuleren technologische ontwikkelingen de zorgvraag: aanbod schept vraag. Op het moment dat een (dure) MRI-scan mogelijk is, willen mensen zo’n scan om meer zekerheid te krijgen.
De tweede trend, de vergrijzende beroepsbevolking, is de bottleneck. Gegeven het huidige arbeidsmarktbeleid, zullen er in 2025 niet of nauwelijks meer arbeidskrachten zijn dan in 2007. Dat is schrijnend, want bij ongewijzigd beleid en een groeiende zorgvraag van circa twee procent per jaar zouden er dan 470.000 extra krachten in de zorg nodig zijn. Misschien vertroebelt de huidige recessie dit beeld, maar het risico van ernstige personeelstekorten op de middellange termijn is reëel. De situatie is daarmee anders dan tien en twintig jaar geleden. Toen werden ook tekorten voorspeld. Uiteindelijk vielen die wel mee. Ze werden voor een belangrijk deel opgevangen door de hogere arbeidsparticipatie van vrouwen. Deze arbeidsreserve is nu in veel mindere mate beschikbaar. De structurele personeelstekorten die nu worden verwacht, kunnen loonopdrijving stimuleren en ook dat is een factor die de betaalbaarheid van de zorg in het geding kan brengen. Bovendien kunnen door personeelstekorten de toegankelijkheid en de kwaliteit van de zorg ernstig onder druk komen te staan. De vergrijzing van de bevolking in het algemeen gecombineerd met de vergrijzende beroepsbevolking wordt wel ‘dubbele vergrijzing’ genoemd.
De derde trend betreft een steeds grotere variëteit in het arbeidsaanbod. Tot nu was de aandacht vooral gericht op jongeren. Het is redelijk voorspelbaar wat de wensen en verwachtingen zijn van schoolverlaters uit het vo, mbo en hbo. Maar door demografische en sociaal-culturele ontwikkelingen zoals ontgroening, vergrijzing en veranderende waardepatronen zullen we rekening moeten gaan houden met andere doelgroepen op de arbeidsmarkt. Wij zullen ons moeten gaanrichten op volwassenen, zoals mensen die pas later op de arbeidsmarkt toetreden, opherintreders en op mensen die – vrijwillig of gedwongen – in een andere sector aan de slag willen. Menskracht wordt schaars op de arbeidsmarkt en we zullen veel meer rekening moeten gaan houden met eigenschappen die beïnvloeden hoe mensen in hun werk staan; denk aan wensen, behoeften, belastbaarheid, ziekte of handicap, competenties, werkstijlen en karaktereigenschappen. Iedere werkende heeft een eigen, unieke combinatie van al deze eigenschappen. Dat beïnvloedt hoe mensen leren, wat ze nodig hebben om gezond te blijven en wat hen motiveert.
Twee wegen
Kortom, deze drie trends vormen meer dan genoeg reden om aandacht te schenken aan het arbeidsaanbod van zorgpersoneel op de lange termijn en mogelijke maatregelen te bedenken om het dreigende scenario af te wenden en de goede zorg in stand te houden. Grofweg zijn daarbij twee wegen te bewandelen: het vergroten van het arbeidsaanbod en het dempen van de vraag. Als het gaat om het dempen van de vraag zien we in het beleid van de overheid nu al contouren: kijken naar de aard en de omvang van het verzekerde pakket, preventie, het vergroten van zelfredzaamheid, mantelzorg en aandacht voor arbeidsbesparende innovaties. Maar ook kan de vraag ‘moet alles wat kan’ gesteld worden; een discussie over het spanningsveld tussen kwaliteit van leven en (soms erg belastende) medische behandeling. Ook al betreft het een ethisch zeer ingewikkelde vraag, de discussie komt er ongetwijfeld aan. Zo nu en dan gooit iemand al een balletje op. En dat een discussie ingewikkeld is, is natuurlijk geen goede reden om er dan maar over te zwijgen. Salus Gelria houdt zich vooral met het eerste vraagstuk bezig: het vergroten van het arbeidsaanbod. Op welke manier, komt in verschillend artikelen terug. Denken en doen zijn beide hard nodig, want in 2025 hebben we allemaal met de sector te maken: als patiënt, mantelzorger, vrijwilliger, beroepskracht of professional en, zeker niet ondenkbaar, in een combinatie van deze rollen.
Bron: Maret Kloek-Wielenga is bureaumanager van Salus Gelria (juni 2012)
